Прага қаласында 2022 жылдың 4 қазанда Чех Республикасының астанасы Прагада “Қазіргі Қазақстанның әлеуметтік реформалары және Шығыс Еуропа елдерінің тәжірибесі” тақырыбында ірі халықаралық конференция өтті.

Конференция Қазақстан Республикасының Чех Республикасындағы Елшілігінің бастамасымен өткізілді. Оған Шығыс Еуропаның 4 елінен-Венгрия, Польша, Словакия және Чехиядан жиырмадан астам жоғары білікті сарапшылар қатысты.

Конференция барысында Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың “Әділ мемлекет. Біртұтас Ұлт. Берекелі қоғам” атты Жолдауының маңыздылығы талқыланды.

Бұл конференция 2022-2023 жылдары бүкіл Еуропалық Одақ бойынша Орталық, Шығыс, Оңтүстік және Солтүстік Еуропа елдерінен, яғни Еуропалық Одақтың барлық 27 елінен сарапшылардың, мамандардың, мемлекеттік және қоғам қайраткерлерінің қатысуымен өтетін конференциялар сериясының алғашқысы болып табылады.

Мұндай ауқымды талқылаулардың мақсаты, бір жағынан, Еуропалық әріптестерді Қазақстандағы әлеуметтік реформалар және екінші жағынан, Қазақстанға қатысты еуропалық елдердің әлеуметтік саясатының тәжірибесін пайдалану мүмкіндігі туралы хабардар ету болып табылады.

Прагадағы Конференция Шығыс Еуропалық әріптестердің соңғы жылдары Қазақстан басшылығы іске асырып жатқан жаңа әлеуметтік саясатқа деген қызығушылығын көрсетті. Ол жоғары сараптамалық баға алды.

Сонымен қатар, конференцияға қатысушылар Еуропа елдерінің тәжірибесіне негізделген бірқатар нақты практикалық ұсыныстар айтты.

Конференцияны Қазақстанның Сыртқы істер министрінің орынбасары Р.Ю. Василенко ашып, Қазақстанның Чехиядағы Елшілігі бастамасының уақтылығы мен өзектілігін атап өтті. Ол конференцияға қатысушыларды 2022 жылғы 1 қыркүйекте ҚР Президенті Қ.К. Тоқаев жариялаған “Әділ мемлекет. Біртұтас Ұлт. Берекелі қоғам” Жолдауымен таныстырды.

Өз сөзінде Министрдің орынбасары Жалпы Қазақстандағы экономикалық және саяси реформалардың барысына ерекше назар аударып, әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттарына ерекше тоқталды. Ол соңғы конституциялық жаңалықтардың, соның ішінде Қазақстан Президентін мерзімінен бұрын сайлауға байланысты жаңалықтардың қисынын баяндап берді.

Қорытындылай келе, ол білім беру, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы әлеуметтік саясаттың еуропалық модельдерін практикалық қолданудың маңыздылығын атап өтті.

Қазақстан Республикасының Чех Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі профессор М.М. Тәжин өз сөзінде соңғы жылдары Қазақстан Президенті Қ.К.Тоқаевтың әлеуметтік саясаттың жаңа бағыттарын қалыптастырып келе жатқанын атап өтті. Бұл жаһандық және аймақтық сипаттағы бірқатар себептерге байланысты болды.

Дәл осы әлеуметтік стандарттар, өмір сүру деңгейі мен сапасы Қазақстандағы экономикалық және саяси реформалар тиімділігінің басты критерийіне айналуда. Бұл сондай-ақ болашақ Қазақстанның стратегиялық қоғамдық тұрақтылығының негізінде жатқан әлеуметтік әділеттілік қағидаттарымен тікелей байланысты. Сонымен қатар, Шығыс Еуропа елдерінің тәжірибесі Қазақстан үшін екі себеп бойынша пайдалы болуы мүмкін.

Біріншіден, әлеуметтік саясат реформалары тұжырымдамалық тұрғыдан өте жақын жағдайларда басталды – біз бәріміз социализмнің кеңестік түріне сүйендік.

Екіншіден, Шығыс Еуропа (ШЕ) елдері әлеуметтік мемлекет эволюциясының Елеулі жолынан өтті және бүгінде жақын болашақта Қазақстан да күтуге болатын проблемалармен бетпе-бет келуде. Сондықтан Шығыс Еуропа елдерінің тәжірибесі Қазақстан үшін кем дегенде екі өлшемде қызықты.

Біріншісі – еңбек қатынастарын реттеу, жұмыспен қамту саясаты және жұмыссыздыққа қарсы күрес, Денсаулық сақтау және білім беру салаларындағы нақты өзгерістер, сондай-ақ кедейлік, экология және әлеуметтік инклюзия проблемалары.

Екіншісі – 21 ғасырдың үшінші онжылдығындағы қазіргі Еуропадағы әлеуметтік мемлекет алдындағы жаңа сын-қатерлер, біртұтас еуропалық әлеуметтік үлгіні қалыптастырудың практикалық тәсілдері, Шығыс Еуропа қоғамдарының әлеуметтік құрылымындағы өзгеріс және әлеуметтік саясаттың жаңа парадигмасының қажеттілігі, жеке партиялардың әлеуметтік бағдарламалары айналасындағы саяси қақтығыстардың ұлттық контекстері, жаһандану мен ішкі әлеуметтік саясаттың қарама-қайшылықтары.

Орталық Азия және Кавказ институтының директоры, “Жібек жолын” зерттеу бағдарламасының жетекшісі, швед ғалымы Корнелл Сванте жалпы Қазақстандағы денсаулық сақтау, білім беру саласындағы әлеуметтік реформалардың табысы мемлекеттік басқару жүйесінің табысты дамуына, сондай-ақ қаржы институттарының сенімді жұмыс істеуіне байланысты екенін атап өтті. Бүгінде Қазақстан бірқатар маңызды мәселелерді шешімі алды, мысалы, жұмыссыздарды, мүгедектерді мемлекеттік қорғаудың сенімді жүйесін құру, сондай-ақ тұрақты зейнетақы жүйесі құрылды.

Конференция барысында Польшаның Азиялық және жаһандық зерттеулер институтының профессоры М.Собаньск-Цвалинаның баяндамасы оқылды, ол ҚР Президенті Қ. Тоқаевтың Жолдауының негізгі ережелеріне тоқталды. Ол ауылдық аумақтарды, инфрақұрылымды дамытудың, білім беру мен денсаулық сақтауға тең қол жетімділікті қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылатын су ресурстарын дұрыс басқару және пайдалану қажеттілігі атап өтілді.

Сауда және халықаралық қатынастар институтының Венгр профессоры Ласло Ваша Еуропалық Одақ елдерінде қабылданған көп функционалды Ауыл шаруашылығын дамыту моделіне назар аударды, онда ауыл шаруашылығы ауылдық жерлерде экологиялық және әлеуметтік-мәдени құндылықтарды сақтауда маңызды рөл атқарады. Мұндай модельдің бейімделуі Қазақстанда да мүмкін.

Сондай-ақ, тек органикалық және экологиялық ауылшаруашылық қызметке рұқсат етілген буферлік экологиялық аймақтарға айналдыруға болатын табиғи парктерге немесе қорғалатын аймақтарға жақын өнімділігі төмен ауылшаруашылық аумақтарын пайдалану туралы ұсыныстар берілді. Сапасы төмен топырақты кейбір учаскелерде ауылдық жерлерде туризм мен демалу әлеуетін кеңейтетін аквакультура деп аталатын аймақтарды құру ұсынылады. Әлеуметтік саясаттың маңызды құрамдас бөлігі ауылдық аудандарды қолдау және одан әрі дамыту үшін жергілікті елді мекендердің дәстүрлерін жаңғырту және сақтау қажеттілігі болып табылады.

Венгрия Ғылым академиясының Экономика институтының профессоры Яноша Келле халықты жұмыспен қамту саясаты туралы айта отырып, ең төменгі жалақы құралын пайдалануда абай болуға шақырды, егер оны шамадан тыс пайдалану бағаның тұрақсыздығына және бюджеттің айтарлықтай шығындарына әкелетін кері әсер етуі мүмкін.

Прага экономика және бизнес университетінің профессорлары Ян Мертл денсаулық сақтауды қаржыландыру көзі ретінде арнайы салық немесе салық ставкасының бір бөлігін енгізуді ұсынды. Оларға сондай-ақ денсаулық сақтауды қаржыландыруды ұйымдастыру кезінде жұмыс істеуі тиіс типология мен ресурстар құрылымының авторлық моделі ұсынылды.

Бойм атындағы Азия және жаһандық зерттеулер институтының басқарма мүшесі, поляк профессоры Кшиштоф Залевски өзін-өзі басқаруды реформалаудың поляк тәжірибесі туралы айтып берді. Ол аймақтық және жергілікті деңгейде қаржылық жоспарлауды бұзуы мүмкін жедел салық реформаларын жүргізуден сақтандырды.

Словакия экономикалық университетінің профессоры Петр Драбик экономикалық тәжірибені білім берудің барлық деңгейлерінде оқыту процесіне тарту принципін іске асыруды ұсынды. Мұны практиктерді оқытудың инновациялық нысандары (жобалық оқыту, тәлімгерлік, коучинг және т.б.) арқылы білім беру процесіне тарту арқылы жүзеге асыруға болады.

Қаржы және басқару университетінің Чех профессоры Лея Мелникова білім беру және денсаулық сақтау саласындағы әлеуметтік қызметтерге қол жетімділікті қамтамасыз ету үшін цифрлық платформаны дамытудың өзекті мәселелерін көтерді. Сондай-ақ, адамның конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету және оның мемлекеттік басқаруға толық қатысуы мақсатында ақпарат алуға тең қол жеткізу үшін цифрландыруды арттырудың маңыздылығы атап өтілді.

Ғылым академиясы Экономика институтының Венгр профессоры Андраш Шимонович халықтың қартаюы мемлекетке зейнетақы ауыртпалығын арттыруды көздейтінін және бұл жерде әлеуметтік жарналар мөлшерлемесінің мөлшерін және зейнеткерлік жас деңгейін айқындау бойынша уақтылы саяси шаралар қабылдау маңызды екенін атап өтті.

Прага Метрополитен университетінің Чех профессоры Мартина Варкочкова Чех білім беру жүйесінің сенімділігі мен тұрақтылығындағы бірқатар маңызды сәттерді атап өтті, ол сонымен қатар ерекше қажеттіліктері бар студенттерге бағытталған және олар үшін жақсы жабдықталған мамандандырылған мектептер, мектепке дейінгі және орта оқу орындарына арналған мекемелер ұсынады.

Экономикалық және аймақтық зерттеулер орталығы Экономика институтының профессоры Юлия Варга ханым мұғалім мамандығының тартымдылығы бірнеше факторларға байланысты екенін атап өтті: мансаптық өсудің балама мүмкіндіктері; еңбек жағдайлары; мемлекеттік білім беру аясында Зияткерлік жұмыспен айналысу мүмкіндігі. Ол мұғалімнің лайықты жалақысын анықтады, ол оқушылардың жақсы үлгерімімен байланысты болуы керек. Сондай-ақ, ол білім беру саласын қаржыландыру көлемі мен оқушылардың білім нәтижелеріне тікелей сәйкес келмеу заңдылығын атап өтті.

Братислава университетінің словак профессоры Елена Каштякова бүгінде шағын және орта бизнесті отбасылық және әйелдер бизнесі түрінде дамыту Словакия Үкіметінің басымдықтарының біріне айналғанын атап өтті.

Қаржы және басқару университетінің Чех профессоры Радим Валенчик соңғы жылдары Чехия толық емес жұмыс күні жұмыс істей алатын көптеген білікті мамандардан айырылғанын және зейнеткерлік жастағы адамдардың басым көпшілігі жұмыстан немесе бизнестен кететінін атап өтті. “Біз бұл жолмен жүрмеуді ұсынамыз, әрине, бұл ретте елдегі зейнетақы жасын көтермеу керек, бұл проблемаларды шешпейді. Адамдарға, егер олар физикалық және ақыл-ой жағынан дайын болса, олар тіпті зейнет жасында да жұмыс істеуді жалғастыруы тиіс екенін және мемлекет бұл істе тек пайдасын тигізеді деп есептеп, ынталандыру жолымен жүруді ұсынамын.”- деп ұсынды баяндамашы.

Венгр ғалымы, әлеуметтік зерттеулер институтының директоры Д.Тот ЕО-ның Әлеуметтік саясатының мәні мүше елдер арасындағы айтарлықтай экономикалық теңсіздікті азайту екенін айтты. Ол мұны Балтық жағалауы елдерінің, Вышеград тобының және Балқан мемлекеттерінің мысалында негіздеді.

Чехия Парламентінің депутаты Алеш Юхелка Чехияның әлеуметтік саясатындағы негізгі үш тенденцияны атап өтті: үй саясаты, әлеуметтік заңнаманың негізгі перспективасы ретінде; пандемия салдарымен күрестегі әлеуметтік заңнаманың рөлі және қазіргі энергетикалық және экономикалық дағдарыс, әлеуметтік саясат үшін жаңа міндет ретінде. Бүгінгі таңда, оның пікірінше, қоғамның негізгі құрылымдық элементі ретінде отбасына деген заңнамалық қызығушылық артып келеді. Дағдарыс кезінде отбасыларды тиімді қолдау және оларды қорғау заңнамалық міндет болып табылады. Отбасылық жәрдемақыға мемлекеттік шығындар өсіп келе жатқанда, бұл отбасылық жәрдемақылар мен қызметтердің кемшіліктері бар.

Конференцияда сөз сөйлеген Польша Президентінің кеңесшісі Марек Рымша әлеуметтік қызметтер бүкіл халық үшін қол жетімді болуы керек, оларды пайдалану әлеуметтік тоқырауға әкелмеуі керек – бұл саяси өзгерістерден кейінгі Польшадағы әлеуметтік саясаттың эволюциясын талдаудағы ең маңызды қорытынды шығар. Қызметтерге қол жетімділік қазіргі заманғы мемлекеттің қажетті шарты болып табылады. Өңірлерге, шалғай елді мекендерге сапалы әлеуметтік қызмет көрсету де маңызды міндет болып табылады. Польшаның тәжірибесі көрсетіп отырғандай, жергілікті әкімшілік тарапынан мемлекеттік емес құрылымдарға, әсіресе коммерциялық емес ұйымдарға әлеуметтік қызметтер көрсету мүмкіндігін пайдаланған жөн. Сонымен қатар, қызмет көрсетушілердің көптігі ұсынылатын қызметтерді әртараптандыруға және нақты қажеттіліктерге жауап беретін қызметтер пакетін құру мүмкіндіктерін кеңейтуге әкеледі.

Осылайша, Қазақстандағы әлеуметтік реформаларға және еуропалық тәжірибені пайдалану мүмкіндіктеріне арналған бірінші конференция осындай диалог алаңдарының өте өзекті екенін және еуропалық сарапшылар тобы үшін Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік реформалар туралы түсінік беретінін көрсетті. Прага бастамасы Еуропалық Одақтың барлық аймақтарында жалғасады.